Jan W. Groot
In het onlangs verschenen boek ‘De moed tot het onmogelijke’, waar Ton Lathouwers een bijdrage aan heeft geleverd, werd ik getroffen door een uitspraak van hem.
Op blz. 35 van het boek schrijft hij dat het NIETS als de bodem van het bestaan moet worden opgevat en dat dát het diepste lijden van de mens is. Het NIETS is de wortel en de bron van het lijden. Anders gezegd; we dragen het lijden altijd bij ons want het is onze feitelijk staat van mens-zijn.
Ton Lathouwers: “Het kan niet genoeg benadrukt worden dat de diepste oorzaak van de meest fundamentele menselijke manier van lijden, gezien moet worden in het NIETS. Omdat iedereen dit lijden kent, is het ervaren van dit lijden onze manier van bestaan. De eerste stap daarbij is dan ook dit lijden te herkennen als ons eigen lijden. Ikzelf ben één brok lijden. Ikzelf ben het subject dat lijdt”.
Volgens de schrijver kan niemand dat lijden oplossen of overnemen. Overigens is Ton Lathouwers niet de enige die zo’n sombere opvatting heeft. De eerste van de ‘edele waarheden’ zegt: Het leven is lijden.
In de vierde, edele waarheid (Dukkha) wordt omschreven wat we onder lijden zouden kunnen verstaan. De Dukkha omschrijft het leven als: Het leven is onbevredigend, verwarrend en chaotisch en we lijden allemaal ofwel aan emotionele stress ofwel aan ziekten. We voelen ons allemaal ongelukkig. Geboorte is lijden, ziekte is lijden, ouderdom is lijden en dood is lijden. Zorgen, pijn en verdriet is lijden en wanhoop is lijden. Afgescheiden zijn van het aangename is lijden, niet krijgen wat je wilt is lijden. Kortom de vijf skanda’s van gehechtheid zijn lijden.
Als ik het goed begrijp, zit het lijden bij de mens ingebakken. Het is de basis van ons bestaan. Het is een tamelijk sombere opvatting en ik ben op zoek gegaan of er opvattingen zijn die het lijden een minder prominente plaats geven in ons bestaan.
NIETS, ego en ik
Waar zou het Lijden nog meer uit kunnen voort komen? Wat is er nog meer dan het NIETS?
Jos Stolman zegt over het NIETS: “Het NIETS is de uitdoving van het ‘ik’, van gevoelens, van gedachten, van drijfveren en van gewaar-zijn. Alle bedenksels zijn leeg (niets)”. Dus naast het NIETS is er het ‘ik’.
Jos Stolman zegt over het ‘ik’: Het ‘ik’ (of het ‘ego’) is niets anders dan een verzameling van al onze gevoelens, herinneringen, gedachten, enz. Zonder deze verzameling bestaat er geen ‘ik’.
In het boek ‘Leven Eeuwig leven Nu’ van Krishnamurti omschrijft hiji de wereld van het ‘ego’ (en het ‘ik’).
Krishnamurti: “We hebben een bepaald denkbeeld van onszelf zoals we zouden moeten zijn. Maar daarmee ontlopen we onszelf en leven we niet in de wereld zoals die werkelijk is. Met dat soort denkbeelden creëren we een wereld. We creëren een zelfbedachte wereld. Een wereld die bestaat uit oordeelsvorming, waardeoordeel, mening of angst en die niet te verenigen is met de werkelijke wereld.”
Zowel Jos Stolman als Krishnamurti koppelen het Lijden niet direct aan het ‘ego’ en het ‘ik’. Als het lijden daar dan niet te vinden is, waar zou het lijden dan zijn oorsprong vinden?
Denken
In een boekje van Donna Raskin staat: “De menselijke natuur is onvolmaakt, evenals de wereld waarin wij leven.” Dat komt overeen met de denkbeelden van Krishnamurti.
Donna Raskin gaat verder: “We kennen allemaal het fysieke lijden zoals pijn, ziekte, vermoeidheid, ouderdom,enz. We kennen ook het psychische lijden zoals angst, frustratie, teleurstelling en depressie. Daar tegenover staan positieve, minder lijdende zaken als liefde, comfort, geluk en gezondheid. Maar het leven is met al zijn slechte en goede zaken onvolmaakt en incompleet omdat wij geen controle hebben over ons leven. Het zal ons nooit lukken om goedheid, geluk en gezondheid vast te houden. We lijden omdat we als mensen blijvend geluk en innerlijke rust willen. Maar we zoeken deze bevrediging in een constant veranderende wereld. Tegelijkertijd klopt ons idee van wat ons gelukkig zou kunnen maken niet. We nemen een ‘zelf’ waar en door keuzes te maken proberen we dit ‘zelf’ te behagen, maar zullen uiteindelijk teleurgesteld worden.”
Donna Raskin schrijft verder in haar boekje: “Boeddhisten geloven dat onze pijn en ons lijden ontstaan door hoe wij over de gebeurtenissen denken en we deze waarnemen.”
Krishnamurti zegt in zijn boek (Het licht in jezelf): “Waar lijden is, moet activiteit van het denken zijn.”
Als je nu het één en ander bij elkaar zet, zijn er dus ook opvattingen die ervan uitgaan dat ons denken het lijden veroorzaakt en niet haar wortels in het NIETS vindt of in ons ‘ego’ en ‘ik’. Er van uitgaan dat ons denken het lijden veroorzaakt, is een veel vrolijker uitgangspunt dan dat lijden bij de mens is ingebakken.